Skala Senności Epworth

Chcesz sprawdzić, czy jesteś nadmiernie senny? Aby ocenić, czy cierpisz na zaburzenia snu, nie musisz wykonywać skomplikowanych i kosztownych testów. Do wstępnej oceny w zupełności wystarczy Skala Senności Epworth - skala, która jest jedną z najczęściej stosowanych skal w medycynie snu. Opiera się ona na samodzielnym określeniu przez badanego prawdopodobieństwa zaśnięcia w różnych sytuacjach z codziennego życia. Możesz bez trudu przeprowadzić test w domu i od razu poznać wynik.

Dowiedz się, czym dokładnie jest Skala Senności Epworth, jak powstała, co mierzy, jakie pytania zawiera i jak zinterpretować wynik testu.

Skala Senności Epworth - co to jest?

Skala Senności Epworth  (ang. Epworth Sleepiness Scale, ESS) to skala stosowana w ocenie zaburzeń snu. Jej twórcą jest dr Murray Johns, który opracował ją po raz pierwszy w 1990 roku, a następnie nieznacznie zmodyfikował w 1997 r. Celem stworzenia skali była ocena senności w ciągu dnia u pacjentów z prywatnej praktyki snu lekarza. Johns nazwał stworzony przez siebie kwestionariusz na cześć szpitala Epworth w Melbourne, gdzie w 1988 roku założył Epworth Sleep Centre.

Skala Senności Epworth to kwestionariusz do samooceny, zawierający 8 pytań. Respondenci proszeni są o określenie w 4-punktowej skali (0-3) swoich zwykłych szans na drzemkę lub zaśnięcie podczas wykonywania ośmiu różnych czynności. Czynności zawarte w teście to aktywności, w które większość ludzi angażuje się przynajmniej okazjonalnie, choć niekoniecznie codziennie.

Wynik Skali Senności Epworth może wynosić od 0 do 24. Im wyższy wynik, tym wyższa średnia skłonność do snu w życiu codziennym danej osoby. Wypełnienie kwestionariusza zajmuje zwykle nie więcej niż 2 lub 3 minuty. Jest on dostępny w wielu różnych językach.

Wersja Skali Senności Epworth z 1997 r. jest wersją standardową, z której może korzystać większość dorosłych. Wersja dla dorosłych jest również z powodzeniem stosowana u nastolatków. W 2015 roku dr Johns opracował dodatkowo nową, ustandaryzowaną i autoryzowaną wersję Skali Senności Epworth dla dzieci i młodzieży.

Co mierzy Skala Senności Epworth?

W kwestionariuszu Skali Senności Epworth respondenta prosi się o ocenę w 4-punktowej skali (0-3) jego zwykłych szans na drzemkę lub zaśnięcie podczas wykonywania ośmiu różnych czynności. Całkowity wynik testu pozwala na oszacowanie jednej bardziej ogólnej cechy - średniej skłonności do snu.

Czym jest średnia skłonność do snu? To określenie stworzone przez dr Johnsa, które ma odzwierciedlać ogólny poziom „senności” każdej osoby w różnych okolicznościach życia codziennego. Skala Senności Epworth mierzy więc ogólną średnią skłonność do snu na podstawie sumy 8 różnych sytuacyjnych skłonności do snu.

Oczywiście, czynności codziennego życia mogą znacznie różnić się u poszczególnych osób. Z tego względu osoby z wysoką skłonnością do snu, jeśli zechcą, mogą uniknąć drzemki w ciągu dnia, nie angażując się w czynności, podczas których łatwiej zapaść w sen. Równocześnie osoby z normalną skłonnością do snu, które angażują się w czynności, podczas których łatwo zasnąć, mogą często drzemać w ciągu dnia, np. po położeniu się z powodu zmęczenia.

Niezależnie od tego, jak często poszczególne osoby angażują się w określone czynności, osoby z nienormalnie wysoką skłonnością do snu częściej zasypiają podczas czynności o niskim prawdopodobieństwie zapadnięcia w sen niż „normalni” ludzie. Jest to podstawowe założenie Skali Senności Epworth.

W jakich sytuacjach stosuje się Skalę Senności Epworth?

Skala Senności Epworth to jednostkowa skala, która jest wiarygodna i odpowiednia do pomiaru średniej skłonności do snu. To bardzo tani i łatwy w użyciu test, który można stosować zarówno dla osób indywidualnych, jak i dla dużych grup.

Skala Senności Epworth jest często stosowana w medycynie snu. Używa się jej do oceny zaburzeń snu w wielu sytuacjach, m.in.:

• w badaniach przesiewowych,
• podczas prowadzenia leczenia u osób z nadmierną sennością,
• w diagnostyce zespołu bezdechu śródsennego,
• w diagnostyce narkolepsji,
• w badaniach kierowców.

Skala senności Epworth dla dzieci

Skalę Senności Epworth opracowano pierwotnie do użytku dla dorosłych. Niektórzy badacze chcieli jednak za jej pomocą diagnozować również dzieci, dlatego stosowali różne zmodyfikowane wersje Skali - niektóre z szerszym przedziałem wiekowym, obejmującym również młodsze dzieci.

Niektóre zmodyfikowane wersje Skali Senności Epworth były wewnętrznie spójne i miały istotną trafność kryterialną. Ich używanie wskazało, że pojęcie średniej skłonności do snu jest ważne dla dzieci i młodzieży w równym stopniu, jak dla dorosłych.

Niestety, wyników wielu z tych wcześniejszych badań nie można bezpośrednio ze sobą porównywać, ponieważ korzystano z różnych kwestionariuszy. Ponadto żadna z wcześniej zmodyfikowanych wersji Skali Senności Epworth nie została autoryzowana przez właściciela praw autorskich. Aby przezwyciężyć te trudności, dr Johns opracował nową, ustandaryzowaną i autoryzowaną wersję testu dla dzieci i młodzieży.

Skala Senności Epworth dla dzieci to kwestionariusz bardzo podobny do tego dla dorosłych, ale z niewielkimi zmianami w instrukcjach i opisach niektórych czynności, co czyni go łatwiejszym do zrozumienia. Czynności zmodyfikowano w taki sposób, aby było bardziej prawdopodobne, że znajdą się one w codziennym doświadczeniu dzieci i młodzieży.

W przypadku Skali Senności Epworth dla dzieci stosuje się  te same ramy koncepcyjne, co w przypadku testu dla dorosłych i są one oceniane w ten sam sposób. Czynności zamieszczone w obu kwestionariuszach mają tę samą względną senność.

Większość dzieci w wieku powyżej dziewięciu lat i większość nastolatków może samodzielnie wypełnić kwestionariusz Skali Senności Epworth dla dzieci. Młodsze dzieci wymagają pomocy rodziców lub rodzic/opiekun może odpowiedzieć za nie na pytania zawarte w kwestionariuszu. Wykazano, że test Skali Senności Epworth dla dzieci jest trafny, wiarygodny i jednowymiarowy.

Jak wykonać test Skali Senności Epworth?

Aby wykonać test Skali Senności Epworth, musisz określić, jak duże było w ostatnim czasie prawdopodobieństwo zaśnięcia w wymienionych poniżej sytuacjach. Jeśli nie wykonywałeś tych czynności w ostatnim czasie, wyobraź je sobie i oceń, jak wpłynęłyby one na ryzyko Twojego zapadnięcia w sen. Pamiętaj - nie myl senności z uczuciem zmęczenia.

Aby wykonać test, skorzystaj z poniższej skali od 0 do 3 i wybierz cyfrę najbardziej pasującą do każdej sytuacji:

0 = zerowe prawdopodobieństwo zaśnięcia

1 = małe prawdopodobieństwo zaśnięcia

2 = średnie prawdopodobieństwo zaśnięcia

3 = duże prawdopodobieństwo zaśnięcia

Istotne jest odpowiedzenie na wszystkie pytania - najlepiej, jak potrafisz. Określ, z jaką łatwością zapadłbyś w drzemkę lub zasnął w następujących sytuacjach:

• Siedzenie i czytanie.
• Oglądanie telewizji.
• Bierne siedzenie w miejscu publicznym (zebranie, kino, teatr).
• Jako pasażer w samochodzie, jadąc przez godzinę bez odpoczynku.
• Leżenie i odpoczywanie po południu, jeśli okoliczności na to pozwalają.
• Siedzenie podczas rozmowy z kimś.
• Spokojne siedzenie po bezalkoholowym obiedzie.
• Prowadzenie samochodu podczas kilkuminutowego postoju w korku lub na czerwonym świetle.

W przypadku dzieci i młodzieży należy użyć zmodyfikowanej listy czynności:

• Siedzenie i czytanie.
• Siedzenie i oglądanie telewizji lub video.
• Siedzenie w klasie szkolnej o poranku.
• Siedzenie podczas jazdy w samochodzie lub autobusie przez około pół godziny.
• Leżenie w celu odpoczynku lub drzemki po południu.
• Siedzenie podczas rozmowy z kimś.
• Spokojne siedzenie po obiedzie.
• Siedzenie i spożywanie posiłku.

Gdy przyporządkujesz powyższym czynnościom liczby od 0 do 3, zobaczysz, jak często w ciągu dnia zdarza ci się być sennym. Łączny wynik może wahać się od 0 do 24, a wysoka suma punktów świadczy o podwyższonej średniej skłonności do snu.

Jak interpretować wynik Skali Senności Epworth?

Ogólnie wyniki testu Skali Senności Epworth można interpretować w następujący sposób:

• 0-5 Niższa normalna senność w ciągu dnia
• 6-10 Wyższa normalna senność w ciągu dnia
• 11-12 Łagodna nadmierna senność w ciągu dnia
• 13-15 Umiarkowana nadmierna senność w ciągu dnia
• 16-24 Ciężka nadmierna senność w ciągu dnia

Dwa pierwsze wyniki stanowią wynik prawidłowy. Mimo to, wiele wyników testu Skali Senności Epworth zgłaszanych przez osoby nie cierpiące na zaburzenia snu jest wyższych, niż ten “normalny” zakres. Prawdopodobnie ma to związek z faktem, że zaburzenia snu, zwłaszcza różne formy zaburzeń oddychania podczas snu, są powszechne w społeczeństwie.

Nie należy jednak zakładać, że zaburzenia oddychania podczas snu są jedynym czynnikiem wpływającym na wyniki testu Skali Senności Epworth. Ważne są również inne przyczyny, w tym np. depresja. Płeć i wiek mają niewielki wpływ na wyniki wśród dorosłych. Nieco większe znaczenie ma pochodzenie etniczne - jak wskazują badania, afroamerykanie mają znacznie wyższe wyniki Skali Senności Epworth, niż Amerykanie rasy kaukaskiej.

Wyniki Skali Senności Epworth wynoszące od 11 do 24 oznaczają wzrastający stopniowo poziom „nadmiernej senności w ciągu dnia”.

Wynik powyżej 18 punktów oznacza ciężką senność i koniecznie wymaga konsultacji lekarskiej. Przykładowo, prawie wszyscy pacjenci cierpiący na narkolepsję uzyskują według kryteriów Skali Senności Epworth wynik wskazujący na ciężką lub umiarkowaną nadmierną senność w ciągu dnia.

Co zrobić, jeśli uzyskałeś wysoki wynik w Skali Senności Epworth?

Jeśli uzyskasz wynik powyżej 10 punktów, oznacza to, że bywasz senny w ciągu dnia. W takiej sytuacji dobrze jest rozważyć, czy jakość twojego snu jest odpowiednia i jakie kroki możesz podjąć, aby poprawić efektywność spania. Zwróć uwagę zwłaszcza na:

• spokojne miejsce do spania, gdzie nikt nie będzie hałasował, świecił światłem i przeszkadzał w inny sposób,
• dobrze dobrany materac,
• właściwie dobrana poduszka, najlepiej ortopedyczna z podwyższoną krawędzią, zapewniająca prawidłowe ułożenie kręgosłupa podczas snu,
• przewiewny strój do spania,
• odpowiednią temperaturę w sypialni (max. 20 °C),
• długość snu wynoszącą minimum 8 godzin,
• regularny rytm dobowy (stałe pory snu i czuwania).

Po dwóch tygodniach spróbuj powtórzyć test - jeśli wynik znowu będzie wyższy niż 10 punktów, musisz skonsultować się z lekarzem, np  poradni zaburzeń snu.

Skala Senności Epworth - ograniczenia

Jak każda metoda badań, Skala Senności Epworth posiada pewne ograniczenia. Ponieważ punktacja Skali Senności Epworth opiera się na samoocenie, nie można wykluczyć ryzyka stronniczości i niedokładności.

Skala Senności Epworth nie powinna być używana w okolicznościach, w których wyniki mogą decydować o potencjalnych skutkach prawnych, takich jak przyznanie lub odmowa wydania prawa jazdy. Potwierdzenia „nadmiernej senności w ciągu dnia” lub zwiększonego ryzyka spowodowania katastrofy drogowej wynikającej z nadmiernej senności należy szukać również w innych źródłach.

Skala Senności Epworth zwykle nie pozwala na dokładne prognozowanie poziomu senności osoby, a tym samym ryzyka spowodowania przez nią wypadku podczas prowadzenia pojazdu w określonym czasie. Wyjątkiem mogą być jednak osoby z bardzo wysokimi wynikami Skali Senności Epwortch (powyżej 15), których średnia skłonność do snu jest w większości przypadków bardzo wysoka.

Skala Senności Epworth nie rozróżnia, które czynniki lub które zaburzenia snu spowodowały określony poziom skłonności do snu. Aby to stwierdzić, potrzeba dalszych, dokładniejszych badań.

Skala Senności Epworth nie nadaje się do użytku wśród osób z poważnymi zaburzeniami poznawczymi. Nie sprawdza się również do pomiaru szybkich zmian skłonności do snu w ciągu dnia, np. w celu wykazania krótkotrwałego działania uspokajającego leku lub oceny dobowego rytmu skłonności do snu.

Czy Skala Senności Epworth jest trafna?

Skuteczność i spójność wewnętrzna Skali Senności Epworth zostały szeroko zbadane. Spójność wewnętrzną odpowiedzi na osiem pytań sprawdzono za pomocą współczynnika alfa Cronbacha, który wahał się między 0,73 a 0,90 (średnia = 0,82) w dziesięciu odrębnych badaniach. Wiarygodność wyników testu Skali Senności Epworth została również przetestowana za pomocą współczynnika korelacji wewnątrzklasowej, który wahał się od 0,81 do 0,93 w pięciu odrębnych badaniach.

Wiarygodność testu potwierdzają również liczne praktyczne zastosowania. Badania potwierdzają, że osoby cierpiące na bezdech senny czy narkolepsję uzyskują wysokie wyniki w Skali Senności Epworth. Równocześnie wykazano, że wyniki testu Skali Senności Epworth u tych osób ulegają zmniejszeniu po zastosowaniu leczenia - np. podawaniu środków pobudzających u osób z narkolepsją.

Jak widzisz, Skala Senności Epworth to prosty do wykonania i miarodajny test, który możesz samodzielnie przeprowadzić w domu. Warto wykonać go już dziś, by mieć pewność, czy nie masz problemu z nadmierną sennością.